تحقیق توصیفی از نوع ارزش‌یابی2

                                                تحقیق توصیفی از نوع ارزش‌یابی2

 روش توصیفی

در تحقیق توصیفی از نوع ارزش‌یابی از خود پدیده فراتر می‌رویم و اثرگذاری آن را در ارتباط با پدیده‌های دیگر، مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ برای مثال، «سنجش کارکرد تحصیلات تکمیلی در دوره‌ای معین» را می‌توان به عنوان تحقیق توصیفی از نوع ارزش‌یابی دانست. باید در نظر داشت که ارزش‌یابی از ابعادسنجی آن فراتر می‌رود. در ارزش‌یابی به داوری می‌رسیم. از این رو، ارزش‌یابی را مرحلة نهایی سنجش می‌دانند که پس از اندازه‌گیری و با استناد به داده‌های حاصل از آن، ما را به قضاوت می‌رساند.

به منظور توجه بیشتر به هدف پژوهش توصیفی، نوع ارزش‌یابی و درک بهتر از مفهوم ارزش‌یابی، یادآوری می‌نماید که ارزش‌یابی را در حقیقت مراجعه به اطلاعات حاصل از عملکرد گذشته، در جهت رفع مشکل‌های احتمالی دانسته‌اند. همچنین برای ارائة معلومات فزون‌تر در این مورد، متذکر می‌شود که برای ارزش‌یابی آموزشی، الگوهای متعددی قائل شده‌اند که به برخی از آنها در سطور زیر اشاره می‌شود:

الف) الگوی سیپ3 که در چهار مرحله ارزش‌یابی زمینه، درون داد، برون داد و فرآیند انجام می‌پذیرد.

ب) الگوی تفاوت4 که بر تفاوت اهداف و میزان تحقق آنها تأکید می‌ورزد.

ج) الگوی اثرسنجی5 که اثر واقعی را می‌سنجد.

د) الگوی سنجش انتقال6 که بر ارزش‌یابی از طریق مراجعه به جریان آموزش، استوار است.

و) الگوی روشن‌گری7 که بر ارزش‌یابی نظام‌های آموزش در ارتباط با ساختار اجتماعی مربوط تأکید دارد.

ه) الگوی دفاعی8 که بر نقطه‌نظرهای مدافعان برنامة آموزشی و مسئولان اجرایی شکل می‌گیرد.

ی) الگوی مشارکتی9 که بر مشارکت فراگیرها در امر ارزش‌یابی، از طریق ارتباط عینیت با ذهنیت، تکوین یافته و از سوی پائولوفرر در کتاب آموزش محرومان، پیشنهاد شده است.

تحقیق توصیفی از نوع موردی10

در تحقیق توصیفی از نوع موردی، به بررسی جنبة خاصی از پدیده‌ای معین پرداخته می‌شود؛ برای مثال، مطالعه در زمینة «تأثیر ویژة حاصل از تدریس شخصیت‌های سیاسی در دانشگاه» را می‌توان تحقیقی موردی تلقی کرد که جنبة خاصی را در نظر دارد(واینر، 1971، ص 128).

تحقیق توصیفی از نوع پیمایش11

در تحقیق نوع پیمایشی، اثرگذاری و ارتباط مورد معین دو محیط، بررسی می‌شود و از طریق نظرسنجی و مراجعه به دیدگاه‌های موجود دربارة پدیده‌های مشخص، از چگونگی میزان تأثیرگذاری آن در جامعه و در نتیجه، ارتباطی که اطرافیان از طریق نگرش‌های خود با پدیدة مذکور پیدا کرده‌اند، آگاه می‌شویم. همان طوری که نتیجه می‌شود، تحقیق پیمایشی از بررسی مورد معین فراتر می‌رود. برای مثال، اگر در تحقیق موردی به بررسی اثر تدریس شخصیت‌های سیاسی در دانشگاه اشاره کردیم، همان تحقیق، اگر در چهار چوب مطالعة نظرهای مردم جامعه دربارة تدریس شخصیت‌های سیاسی در دانشگاه طراحی شود، از نوع پیمایشی محسوب خواهد شد.

تحقیق توصیفی از نوع تحول‌سنجی12

در تحقیق توصیفی از نوع تحول‌سنجی، روند دگرگونی و تکوینی پدیدة‌ای معین، مورد مطالعه قرار می‌گیرد. اگر در تحقیق موردی به وضعیت موجود پدیده توجه می‌شود، در تحول‌سنجی، دگرگونی‌هایی که به وضعیت موجود انجامیده است، مورد مطالعه قرار می‌گیرد. از این رو، تحول‌سنجی را می‌توان به نوعی حرکت‌سنجی تبیین کرد که در آن، همان تغییرهای پدیدة معین، مطالعه می‌شود(بیانی، 1378، ص 100).

به طور معمول، تحول‌سنجی را با دو روش زیر انجام می‌دهند:

روش طولی13

در این روش، دگرگونی‌های پدیده‌ای معین را در طول زمان، مورد بررسی قرار می‌دهند؛ برای مثال، «بررسی مشکلات اجتماعی یک نسل معین در مراحل مختلف عمر» که طی آن مسائل اجتماعی یک نسل مشخص در سنین مختلف مورد مطالعه قرار می‌گیرد، تحول‌سنجی از طریق روش طولی به شمار می‌آید.

روش عرضی14

در این روش که به آن مقطعی نیز گفته می‌شود، مراحل مختلف پدیده‌ای معین را در زمان واحدی مورد بررسی قرار می‌دهند؛ برای مثال، اگر به جای «بررسی مشکلات اجتماعی نسل معینی در مراحل مختلف عمر» که در روش طولی اشاره شد و در آن، مطالعه به درازای عمر یک نسل به طول می‌انجامد، تحقیق در قالب «بررسی مشکلات اجتماعی نسل‌های متفاوت» مطرح شود، در انجام آن، روش عرضی یا مقطعی در نظر خواهد بود.

.........

ث-براساس نحوه گردآوری داده ها(تحقیق توصیفی):

تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف آن ها توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد .(بازرگان-1383)

همچنین مطالعه توصیفی برای تعیین ویژگی های متغیرهای یک موقعیت صورت می گیرد. به طور مثال ،توصیف یک کلاس درس بر حسب پایه های تحصیلی ،جنسیت ،گروه سنی ،شمار نیمسال های باقیمانده تا اتمام تحصیل و شمار دروس بازرگانی گذرانده شده ماهیت توصیفی دارد.در سازمانها در موارد بسیاری مطالعات توصیفی برای کسب آگاهی درباره ویژگی های مثلا گروهی از کارکنان در زمینه سن،سطح تحصیلات ،درجات شغلی و طول خدمت آنان به طور مکرر صورت می گیرد . مطالعات توصیفی همچنین ویژگی های سازمانهایی که رویه های مشابهی دارند به کار می رود . به طور مثال ،ممکن است پژوهشگری بخواهد ویژگی های سازمان هایی را که نظامهای قابل انعطاف تولید را به کار می گیرند یا شیوه های مالی خاصی دارند توصیف کند.(اوماسکاران-1380)

بیشتر تحقیقات علوم رفتاری را می توان در زمره تحقیق توصیفی به شمار آورد.(بازرگان-1383)

تقسیم بندی تحقیقات توصیفی :

1. تحقیق پیمایشی

2. تحقیق هبستگی

3. اقدام پژوهی

4. بررسی موردی

5. تحقیق پس رویدادی

تحقیق پیمایشی: برای بررسی توزیع ویژگی های یک جامعه آماری روش تحقیق پیمایش به کار می رود. این نوع تحقیق می تواندبرای پاسخ به سوال های پژوهشی از نوع زیر مورد استفاده قرار گیرد:

1. ماهیت شرایط موجود چگونه است؟

2. چه رابطه ای میان رویدادها وجود دارد؟

3. وضعیت موجود چگونه است؟

تحقیق پیمایشی را برحسب جامعه مورد مطالعه می توان به تحقیق پیمایشی در مقیاس کوچک یا در مقیاس بزرگ نامید.

برخی از نویسندگان از جمله بورگ و گال تحقیقات تحولی را زیر مجموعه ای از تحقیقات پیمایشی دانسته اند در حالی که برخی دیگر تحقیقات تحولی را زیر مجموعه ای از تحقیقات توصیفی محسوب می کنند.تحقیقات تحولی به بررسی روندها و تحول پدیده های مورد بررسی در طول زمان می پردازد. بورگ و گال تحقیق پیمایشی را به سه دسته به شرح زیر تقسیم می کنند:

1. روش مقطعی

2. روش طولی

3. روش دلفی

الف‌- روش مقطعی: این روش به منظور گردآوری داده ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع از زمان (یک روز،یک هفته ،یک ماه)از طریق نمونه گیری از جامعه انجام می شود.این گونه پژوهش به توصیف جامعه بر اساس یک یا چند متغیر می پردازد.

در پژوهش های روان شناختی ،مطالعات مقطعی به منظور شناخت ماهیت و میزان تغیرات که نمایانگر سطوح سنی مختلف است انجام می شود. برای مثال بررسی تحول مهارت های زبان فارسی در گروه های سنی مربوط به پایه های اول تا پنجم را می توان در یک تحقیق مقطعی به عمل آورد.(بازرگان-1383) این نوع مطالعات را تک ضربه ای ،مقطعی یا عرضی می نامند.(اوماسکاران-1380)

ب‌- روش طولی: در بررسی های پیمایشی طولی ،داده ها در طول زمان و یا به عبارت دیگر در زمان های مختلف گردآوری می شود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شده وبه رابطه این متغیرها از نظر تغییرات در طول زمان پی برده شود. سه نوع بررسی طولی را می توان مورد بررسی قرار داد:

i. بررسی روند فرایندها

ii. بررسی یک گروه ویژه

iii. بررسی یک گروه منتخب

در پژوهش های روان شناختی ،مطالعات طولی به منظور بررسی چگونگی پدیدای یک رفتار ویا سیر تحولی آن در طول زمان نزد گروه هایی طی زمان انجام می شود.(بازرگان-1383)

تحقیقات طولی وقت و تلاش بیشتری را نسبت به انواع مقطعی طلب می کند.با این همه ،مطالعات طولی سازمان یافته می تواند به کشف رابطه علت و معلولی کمک کند.به طور مثال ،شخصی که می خواهد میزان فروش یک محصول را قبل وبعد از درج آگهی تبلیغاتی یا تغییر سبک مدیریت بررسی کند وبه شرط آنکه سایر دگرگونی های محیطی بر نتایج تاثیر نگذاشته باشد ،می تواند چنانچه افزایش فروش مشاهده کند آن را به آگهی نسبت دهد . چنانچه افزایش فروش وجود نداشته باشد،یا آگهی بی تاثیر بوده است یا به زمان بیشتری نیاز دارد تا تاثیر خود را بگذارد.

طرح های تجربی همواره ماهیت طولی دارند زیرا گردآوری داده ها قبل و بعد از دستکاری متغیرها صورت می گیرد.مطالعات میدانی نیز می توانند طولی باشند . مثلا مقایسه بین داده های مربوط به بازتاب مدیران نسبت به زنان شاغل در ده سال پیش و اکنون ،مطالعه طولی خواهد بود. با این همه، اکثر مطالعات میدانی به دلیل تلاش ،زمان و هزینه مصرفی برای گردآوری داده ها در مقاطع مختلف ،سرشت مقطعی دارند.البته اگر مدیری بخواهد عوامل خاصی را طی یک دوره بشناسد (مانند میزان فروش)تا به تواند بهبود را ارزیابی کند یا احتمال روابط علی را کشف کند، پژوهش طولی ضروری خواهد بود .مطالعات طولی اگر چه اغلب پرهزینه اند، ولی بینش سودمندی را پدید می آورند.(اوماسکاران-1380)

3. روش دلفی: زمان یکه بخواهیم درباره اتفاق نظر یک جمع صاحب نظر درباره ی موضوع خاص به بررسی بپردازیم از روش دلفی استفاده می شود.(بازرگان-1383) روش دلفی در آینده‌پژوهی استفاده می‌شود. دلفی یک روش آماری سفت و سخت برای پیش بینی آینده نیست. فقدان نمونه گیری، نامشخص بودن وقایع آینده و عدم فرایندهای واضح تعریف شده برای انجام دادن مطالعات دلفی، تنها چند مورد از مواردی هستند که دلفی را از روشهای علمی کنترل شده متمایز می‌کند.

برای مثال در برررسی نظر هیئت علمی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی کشور درباره مسائل و مشکلات رشته های روان شناسی و علوم تربیتی در دانشگاه ها می توان از این روش استفاده کرد.برای این منظور اولین قدم آن است که مجموعه ای از سوال ها یا گویه هایی درباره مسائل تهیه کرد و آن را برای تمام اعضای هیئت علمی ارسال داشت و از آنان خواست که درجه اهمیت آن ها را مشخص کنند.پس از گرد آوری دادها در دور اول،رتبه بندی های به دست آمده درباره مسائل مشخص شده و در دور بعد پرسشنامه ای تنظیم می شود که حاوی رتبه بندی حاصل از نظرخواهی در دور اول است. از این پاسخ دهندگان در دور دوم خواسته می شود در صورتی که نظرشان ، با رتبه بندی به دست آمده مطابقت ندارد نسبت به توجیه تفاوت نظر خود با نتایج دور اول یا تعدیل آن اقدام کنند.بدین طریق می توان به یک توافق از نقطه نظر تشخیص مسائل یادشده دست یافت.معمولا یک مقیاس پنج درجه ای برای رتبه بندی به کار می رود و از پاسخ دهندگان خواسته می شود که در صورت لزوم به فهرست عرضه شده مواردی نیز اضافه کنند.(بازرگان-1383)

اعتبار روش دلفی نه به تعداد شرکت کنندگان در تحقیق که به اعتبار علمی متخصصان شرکت کننده در پژوهش بستگی دارد. شرکت کنندگان در تحقیق دلفی از ۵ تا ۲۰ نفر را شامل می شوند.

روش دلفی برای مسائلی با ارزش است که نیازی به تکنیکهای تحلیلی دقیق ندارند: مثلا زمانی که داده ها ناکافی یا فاقد قطعیتند یا وقتی نمونه‌های واقعی موجود نیست و یا وقتی که جمع کردن افراد و بحث کردن در مورد مساله‌ای مشکل است. از آنجا که تکنیک دلفی بر ناشناس بودن، بازخوردهای کنترل شده و پاسخ گروهی آماری تکیه دارد و بنابراین از نفوذ افراد برجسته در گروهای بحث یا فشار گروه برای همنوایی اجتناب می‌کند.

ج-براساس عمده گی کاربرد:

1-تحقیقات پیمایشی: توصیفی است از نگرش و رفتار جمعیتی بر اساس انتخاب نمونه ای تصادفی و معرف از افراد آن جمعیت و پاسخ آنها به یک رشته سوال.و محققان اجتماعی می کوشند با استفاده از این تحقیقات پیمایشی به تبیین پدیده ها پرداخته و صرفا به توصیف آن بسنده نکنند.که در چنین مواردی فرضیه هایی برای تبیین ساخته شده تابا مرتبط گرداندن پاسخ سوالات مختلف به یکدیگر به آزمون کشیده شوند.

4-تحقیقات آزمایشی: کوششی است برای تبیین نحوه کنش بخش خاصی از واحد اجتماعی که تحت تاثیر تمهیدات آزمایش قرار می گیرد.این روش شامل ایجاد وضعیتی است کنترل شده که در آن افراد مورد بررسی تحت عنوان گروه آزمایش در معرض محرک آزمایش قرار می گیرند.واکنش این افرادبا دسته ای از افراد دیگر که گروه کنترل خوانده می شوند ،مقایسه می شود.دراین آزمایشها با انتصاب تصادفی افراد گروه آزمایش و گروه کنترل تاثیر احتمالی تفاوت افراد بین دو گروه خنثی می شود.

در چنین مطالعاتی محقق با ایجاد وضعیت(محرک) کاملا سنجیده ای که باعث واکنش می گردد در پی شناخت بخش کوچکی از رفتار و واکنش بر می آید قضیه(اگر....آنگاه...)که نشان می دهد چگونه محرکی باعث واکنشی می شود یک فرضیه است.به عبارت دیگر محور آزمایش محدود بودن آن به آزمون فرضیاتی خاص است.دراینجا محقق در مقام آزمایشگر مسئولیت مهمی بر دوش دارد. ؛وی آزمایش به راه می اندازد.و می کوشدآن را تحت کنترل نگه دارد.تا آنچه مورد آزمون است واقعا همان موضوع مورد تحقیق باشد.

3-تحقیقات میدانی: تلاشی است برای درک و شناخت نحوه عمل یک واحداجتماعی تام، نظیر یک گروه یا سازمان یا اجتماع یا مناسبات درونی آن.محققانی که از این روش استفاده می کنند با شرکت در زندگی با شرکت در زندگی اجتماعی روزمره واح داجتماعی تام و آمیزش با مردم آن می کوشند حضورشان تغییری در محیط ایجاد نکند.سپس با دقت به مشاهده امور پرداخته؛مشاهدات خود را یادداشت کرده؛سعی می کنند تا به درک آن محیط اجتماعی نائل شوند.

تحقیقات میدانی غالبا برای کندو کاو بخش هایی ار حیات بشر صورت می گیرد.چه بسا عرصه مورد مطالعه برای محقق کاملا بیگانه باشد.مانند هنگامی که انسان شناسان به مطالعه فرهنگهای ناشناخته می پردازند.یا محیط آشنایی باشد که محقق درآنجا در پی کسب بینش تازه ای است .مطالعات میدانی معمولا با سوالات باز آغاز می شوند.محقق باید بسیار تیز بین باشد .اما مزاحم و مخل نباشد.و با آغوش باز به شناخت وضعیت های نامالوف بشتابد اما دچار گمراهی نشود .

در تحقیقات پیمایشی نیز چه بسا فرضیات خاصی به آزمون کشیده شود.اما در این نوع تحقیقات غالبا اهداف دیگری نیز درمیان است.مانند توصیف و تشریح خصوصیات نمونه انتخاب شده و سنجش وجود و آثار عوامل مختلف؛محقق پیمایش هم دارای تمهیداتی است :

یک رشته سوالات دقیقا طراحی شده(پرسشنامه)؛ گروه خاصی از افراد به منظور بررسی آنها و طرحی برای نحوه بررسی سوالات جهت دستیابی به نتایج مورد نظر،که در اینجا محقق باید حین گرد آوری پاسخها و ترکیب آنها و. بالاخره تحلیل یافته ها ،کاملا منظم بی طرف و خشک و رسمی باشد.

پیمایش غالبا با تعیین افرادی که نماینده و معرف گروه مورد بررسی اند و طرح سوالاتی که باید از آنها پرسیده شود آغاز می شود.در ضمن باید افزود در پیمایش همواره لازم نیست افراد محور مطالعه باشند .بلکه گروه یا سازمانها یا حتی کل جامعه را می توان محور مطالعه قرار داد.همچنین ازپیمایش می توان برای آزمودن تبیین های تصدیق شده یانظریه ها و ساختن نظریه های جدید استفاده کرد.

پیمایش ممکن است عمدتا توصیفی باشد.مانند نظر سنجی از مردم درمورد آراء شان در انتخابات آینده یا تعیین نحوه رای دهی مردم در انتخابات گذشته.اگر از مردم بپرسند به چه کسی رای خواهند داد به سنجش نگرش مردم پرداخته اند.اگر بعد از انتخابات بپرسند به چه کسی رای داده اند رفتار ها را سنجید ه اند.پیمایش ممکن است سنجش تغییر نگرش نسبت به موضوع معینی باشد.

......

ارزشیابی کیفی-توصیفی و ارزشیابی ویادگیری

روش تحقیق توصیفی: ‏Descriptive research method

‏ تحقیق توصیفی که گاهی به عنوان تحقیق غیرتجربی نامیده می‌شود، با روابط بین متغیرها،‌ آزمودن فرضیه‌ها، ‏پروراندن مفاهیم و قوانین کلی، اصول و یا نظریه‌هائی که دارای روائی جهان شمول است، سروکار دارد. چنین ‏تحقیقی به روابط تابعی ‏ توجه دارد. انتظار می‌رود که اگر متغیرx‏ به طور سیستماتیک با متغیر‏y‏ مربوط باشد، ‏احتمال پیش‌بینی پدیده‌ای امکان‌پذیر بوده و نتایج حاصل احتمالاً فرضیه جدیدی را مطرح می‌کند که باید مورد ‏آزمایش قرار گیرد. برخلاف طرح تجربی، محقق در اجرای یک طرح تحقیق توصیفی، متغیرها را دست‌کاری نمی‌کند ‏و یا برای وقوع رویدادها، شرایطی را به وجود نمی‌آورد. در واقع، اگر هیچگونه مشاهده یا تحلیلی نیز انجام ‏نمی‌گرفت، وقایعی که مشاهده و توصیف می‌شوند اتفاق می‌افتادند. تحقیق توصیفی شامل وقایعی است که قبلاً ‏اتفاق افتاده‌اند که ممکن است به وضعیت زمان حال ارتباط داده شوند.‏

روش تحقیق توصیفی به ویژه برای مطالعه در علوم رفتاری مناسب است،‌زیرا شرایط بروز بسیاری از انواع ‏رفتارهائی را که مورد علاقه محقق است نمی‌توان در یک موقعیّت واقعی ایجاد کرد. اعمال بعضی از متغیرهای مهم ‏برای انسان به عنوان موضوع مطالعه،‌ ممکن است زیان بخش و تهدید کننده باشد. ملاحظات اخلاقی غالباً مانع از آن ‏می‌شود که انسان را در معرض دستگاریهائی که بالقوه ممکن است برایش زیان‌بخش باشد قرار دهند. چنانکه تجویز ‏کشیدن سیگار به افراد مورد مطالعه برای کشف رابطه میان سیگار و سرطان ریه یا گلو و یا ایجاد شرایطی برای وقوع ‏تصادف اتومبیل غیرقابل تصوّر است. چنانکه مثلاً‌ برای مطالعه تاثیر بستن کمربند و دیگر وسایل ایمنی در کاهش ‏زیانهای ناشی از سوانح اتومبیل از مدل انسان استفاده شود.‏

‏ اگر چه برخی مطالعات تجربی مربوط به رفتار انسان را هم در آزمایشگاه و هم در موقعیّت‌های معمولی می‌توان ‏انجام داد، اما باید دانست که روش متداول علوم رفتاری همانا روش توصیفی است. رفتار انسان را می‌توان در ‏شرایطی که به طور طبیعی در خانه، در کلاس،‌ در مراکز تفریحی، در اداره و یا در کارخانه روی می‌دهد، به طور ‏سیستماتیک مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار داد وشباهت های زیادی که میان انواع مطالعات توصیفی وجود ‏دارد، ممکن است سبب شده باشد که به آسانی از یکدیگر متمایز نشوند. از جمله ویژگیهائی که درباره همه آنها ‏صادق است. طرح پرسشهای منظم، نیاز به تخصص، عینیّت و اجرای توأم با دقّت. همه آنها به توسعه دانش کمک ‏می‌کنند و به دانستنی‌های پیشین انسان می‌افزایند. در همه آنها از فنون مشابه مشاهده، توصیف و تحلیل استفاده ‏می‌شود. تفاوت میان آنها به انگیزه پژوهشگر، نحوه کار با داده‌ها،‌ کیفیت استنتاج و استفاده از یافته‌ها مربوط ‏می‌شود.‏ ‏ به عبارت دیگر مطالعات توصیفی جهت کسب اطلاعات در مورد وضعیت کنونی پدیده‌، طرحریزی شده ‏است. تحقیق توصیفی به گونه‌ای اجرا می‌شود که ماهیت یک موقعیت را به صورتی که در زمان بررسی وجود دارد ‏تعیین می‌کند. ‏

‏-«هدف تحقیق توصیفی محض: توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا موضوع ‏است.»« مثال: بررسی نظرات مردم تهران برای ارزیابی موقعیت کاندیداهای شورای شهر تهران/ مجلس ‏شورای اسلامی/ ریاست جمهوری»‏

‏1- تحقیق برآوردی، ارزشیابی و توصیفی:‏

‏ در بعضی از کتب روش تحقیق، اصطلاح تحقیق توصیفی برای توصیف سه نوع تحقیق که اساساً متفاوتند به ‏صورت نادرست به کار رفته است. شاید شباهت‌های ظاهری آنها سبب شده است که تفاوت‌های آنها نادیده گرفته ‏شود. در هر یک از این سه نوع، از فرآیند تحقیق منظم از راه جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های تجربی استفاده ‏می‌گردد و همه آنها سبب توسعه دانش می‌شوند. برای اجرای کامل هر یک از آنها، وجود محقق متخصص، دقیق و ‏منظم مورد نیاز است. یک توضیح مختصر ممکن است مفهوم درست هر یک را روشن کند.‏

‏ الف-روش تحقیق برآورد:برآورد فعالیتی است برای حقیقت‌یابی، و شرایطی را که در یک زمان معین موجود ‏است توصیف می‌کند. در این روش هیچ فرضیه‌ای پیشنهاد یا آزموده نمی‌شود، روابط میان هیچیک از متغیرها مورد ‏مطالعه قرار نمی‌گیرد و برای اقدامات بعدی نیز توصیه‌ای بعمل نمی‌آید. سرشماری ملی نوعی برآورد عمومی است ‏که توسط دفتر سرشماری که بخشی از سازمان برنامه و بودجه در ایران می‌باشد انجام می‌گیرد. هر پنج سال یک ‏سرشماری عمومی از جمعیت کشور بعمل می‌آید و داده‌های آن از نظر ملیّت،‌ شهروندی، سن، جنس، نژاد، وضعیت ‏تاهل، سطح تعلیم و تربیت، جماعت، ناحیه محل سکونت، وضع استخدامی، وضع اقتصادی،‌ تولد، فوت و سایر ‏مشخصات طبقه‌بندی می‌شود. این داده‌ها، برای تجزیه و تحلیل اجتماعی و اقدامات دولت مبنای با ارزشی به شمار ‏می‌روند و بر مبنای آن برنامه‌ریزی بعمل می‌آید. پس برآورد موقعیت یک پدیده را در یک زمان خاص توصیف ‏می‌کند. این روش،‌موقعیت متداول را بدون هیچگونه قضاوت توام با ارزش‌گذاری توصیف می‌کند، برای توضیح و ‏تبیین دلائل زمینه‌ساز پدیده‌ها کوششی به عمل نمی‌آورد و توصیه‌ای را ارائه نمی‌کند. ممکن است با عقاید، دانش‌ها، ‏روش‌های علمی و یا شرایط موجود سرکار داشته باشد. تحقیق برآوردی ممکن است در تعلیم و تربیت به کار رود، ‏پیشرفت دانش‌آموزان را در جهت اهداف آموزشی در یک زمان معین توصیف کند.‏

ب- تحقیق ارزشیابی:ارزشیابی، به کاربرد یافته‌های خود توجه دارد و مستلزم نوعی قضاوت درباره موثر بودن، ‏ثمربخشی اجتماعی، مطلوب بودن محصول، فرایند یا برنامه است بر حسب هدفها یا ارزش‌های پذیرفته شده که ‏بدقت تعریف شده‌اند. این تحقیق ممکن است با توصیه‌هائی همراه باشد. این تحقیق در پی یافتن قوانین کلی که ‏ممکن است به سایر موقعیت‌ها گسترش داده شود نیست. چنین تحقیقی در تعلیم و تربیت، ممکن است در پی ‏یافتن پاسخ پرسش‌هائی مانند پرسش‌های ذیل باشد:‏

‏(1)‏ برنامه علوم تا چه اندازه‌ صلاحیت‌هائی را که با توافق کمیته برنامه‌ریزی دانشگاه تدوین شده است ‏می‌پروراند؟ (2)آیا برنامه تعلیمات حرفه‌ای کشاورزی باید حذف شود؟ (3)آیا وسائل کتابخانه مناسب ‏است؟ (4)آیا مجموعه کتاب‌های درس‌خواندن که هم‌اکنون از آنها استفاده می‌شود باید باقی بماند؟ ‏‏(5)جمع‌آوری و بررسی نظرات مردم برای ارزشیابی موقعیت کاندیداهای نمایندگی(6)گزارشی از نتایج ‏انجام مانور یک لشکر ارتش (7)گزارشی از نتیجه ارزیابی کارکنان ‏

به عبارت دیگر ارزشیابی با عناصری از قضاوت توام با ارزش‌گذاری درباره قوائد اجتماعی

مطلوب بودن و یا موثر بودن یک فرایند،‌ محصول یا برنامه همراه است و گاهی نیز شامل توصیه‌ای برای اقدامات ‏بعدی است. پیمایش‌های(‏survey‏) مدرسه‌ای معمولاً مطالعات ارزشیابی هستند. در این مطالعات، محصولات و ‏برنامه‌ای آموزشی مورد بررسی قرار می‌گیرند تا میزان ثمربخشی آنها در تحقق هدفهای پذیرفته شده مشخص شود ‏و اغلب با توصیه‌هایی در جهت اقدامات سازنده همراهند.‏

ج- تحقیق توصیفی: تحقیق توصیفی برخلاف تحقیق برآوردی و ارزشیابی، بر ساختن فرضیه‌ و آزمایش آن، ‏تحلیل روابط بین متغیرهای دست‌کاری نشده، و پروراندن قوانین کلی توجه دارد. برخلاف روش‌ تجربی (آزمایشی) ‏که در آن متغیرها با مداخله محقق بدقت تنظیم و دست‌کاری می‌شوند، در تحقیق توصیفی متغیرهائی انتخاب ‏می‌شوند و مورد مشاهده قرار می‌گیرند که هم‌اکنون وجود دارند یا قبلاً‌ اتفاق افتاده‌اند.‏

‏-در تحقیق توصیفی متغیرها انتخاب می‌شوند و مورد مشاهده قرار می‌گیرند و معمولاً متغیرها توسط ‏محقق دستگاری نمی‌شوند. و برای وقوع پدیده‌ها شرایطی را به وجود نمی‌آورند. جامعه مورد بررسی در ‏تحقیق توصیفی وسیع و نامحدود است و نمونه‌گیری رکن اصلی تحقیق توصیفی می‌باشد.وبرای تعمیم ‏یافته ها به کل جامعه نیاز به تدوین فرضیه دارد.دامنه تحقیق توصیفی بسیار وسیع و نامحدود است از ‏این رو بعضی از صاحب‌نظران آن را شامل همه انواع روش‌های تحقیق بجز تاریخی و آزمایشی می‌دانند. ‏محقق سعی دارد تا آنچه هست را بدون هیچگونه دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش دهد و نتایج عینی را ‏از موقعیت بگیژرد.‏

تحقیق توصیفی،‌ آنچه را که هست توصیف و تفسیر می‌کند و به شرایط یا روابط موجود،‌ عقاید متداول، فرآیندهای ‏جاری، آثار مشهود و یا روندهای در حال گسترش توجه دارد. توجه آن در درجه اول به زمان حال است، هر چند ‏غالباً رویدادها و آثار گذشته را نیز که به شرایط موجود مربوط می‌شوند مورد توجه قرار می‌دهد.‏

پس تحقیق توصیفی به عنوان تحقیق غیرتجربی نامیده می‌شود، با روابط بین متغیرها، ساختن فرضیه‌، ‏آزمون فرضیه‌ها، پروراندن مفاهیم و قوانین کلی، اصول و یا نظریه‌هائی که دارای روائی جهان شمول ‏است سروکار دارد و به روابط تابعی توجه دارد،‌ در این تحقیق متغیرها دست‌کاری نمی‌شوند، و آنچه که ‏هست توصیف و تفسیر می‌کند.در برخی از منابع، تحقیقات علمی را بر اساس روش و چگونگی ‏بدست‌آوردن داده‌های مورد نیاز بشرح ذیل تقسیم‌بندی نموده اند.‏

‏ الف- تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی)‏

‏ ب- تحقیق آزمایشی

و در منابع دیگری انواع تحقیق علمی را بشرح ذیل طبقه‌بندی کرده اند.‏

‏ الف- تحقیق کیفی ‏

‏ ب- تحقیق کمی‏

در تحقیق کمی از اندازه‌های کمی، شمارش‌ها، میانگین‌ها، همبستگی‌ها، آزمون فرضیه‌ها استفاده ‏می‌کنند. ولی در تحقیق کیفی برای پاسخگویی به مساله تحقیق از واژه‌ها استفاده می‌نماید. در تحقیق ‏کیفی از آنچه مورد بررسی است یک نوشتار یا تصویر ساخته می‌شود. تحقیق کیفی بر روش‌های میدانی ‏یعنی مصاحبه، مشاهده، و تحلیل اسناد و مدارک به عنوان ابزار اصلی گرد آوری داده ها تکیه دارد ‏‏.پژوهشگر ان تحقیق کیفی از روش های مختلفی برای کنترل اعتبار داده‌های بدست‌آمده و تایید ‏بینش‌ها و فرضیات خود استفاده می‌کنند. مانند: اقامت طولانی در محل- مشاهده مصرانه به منظور ‏دست‌یابی به گستره و عمق کافی برای مشاهدات- سه وجهی کردن یعنی استفاده از منابع چندگانه، ‏مشاهده‌گران چندگانه و روش‌های چندگانه- کسب اطلاع از همتایان و نظرپرسی از همکاران در مقاطع ‏مختلف

‏2- هدف تحقیق توصیفی: هدف محقق از انجام روش تحقیق توصیفی، توصیف عینی، واقعی و منظم ‏خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع است. به عبارت دیگر،‌ محقق در این گونه تحقیقات سعی می‌کند تا «آنچه ‏هست» را بدون هیچگونه دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش دهد و نتایجی عینی از موقعیت بگیرد. و غرض از این ‏گونه تحقیق، پاسخگویی به سئوالاتی مانند «چقدر»،‌ «چه‌کسی»، «چه اتفاقی دارد می‌افتد؟» است. تحقیق توصیفی ‏آنچه را که هست توصیف و تفسیر می‌کند و به شرایط یا روابط موجود، عقاید متداول، فرآیندهای جاری آثار مشهود ‏یا روند‌های درحال گسترش توجه دارد و توجه آن در درجه اول به زمان حال است، هر چند غالباً رویدادها و آثار ‏گذشته که به شرایط موجود مربوط می‌شوند، مورد بررسی قرار می‌دهد. ‏

هدف از انجام تحقیق توصیفی، توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع ‏است. محقق سعی دارد تا آنچه که هست را بدون هیچگونه دخالت و یا استنتاج ذهنی بر مبنای اطلاعات ‏تجزیه و تحلیل و گزارش کند.‏

‏3- ویژگیهای تحقیق توصیفی: در پژوهش توصیفی به معنی اخص آن، محقق الزاماً در پی کشف و توضیح ‏روابط، همبستگیها و احتمالاً آزمودن فرضیه‌ها و پیش‌بینی رویدادها نیست(مثل تحقیق بر آوردی،تحقیق ارزشیابی)، ‏بلکه توجه او بیشتر در جهت توصیف کردن و گزارش‌نویسی از موقعیت‌ها و وقایع بر اساس اطلاعاتی است که صرفاً ‏جنبه وصفی دارد. البته در اغلب موارد،‌ این نوع تحقیق در دیگر انواع تحقیق به گونه‌ای خودنمایی می‌کند و ‏صاحب‌نظران در تعیین آنچه مشمول تحقیق توصیفی است اتفاق‌نظر ندارند و گاهی به تعریف این نوع تحقیق تا آن ‏اندازه وسعت می‌دهند که شامل همه انواع روش‌های تحقیق، به جز تحقیق تاریخی و تجربی(آزمایشی) می‌شود.‏

‏ اختلاف نظرها بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که به انواع روش‌‌های تحقیق توصیفی ‏(بررسی ، برآوردی ،ارزشیابی، ‏نگرش‌سنجی و توصیفی) کمتر توجه می‌شود، و آنجا که بیان می‌شود«به معنی اخص آن» در واقع همان روش ‏تحقیق بررسی ،برآورد ونگرش سنجیاست. زیرا در اصطلاح مطالعه توصیفی، وجه تمایز مهمی پنهان است، چون همه ‏مطالعات توصیفی تحقیق محسوب نمی‌شوند، لذا شباهت‌ها و تفاوت‌های میان «برآورد»، «ارزیابی» ، ‏‏«توصیفی»،«نگرش سنجی»و... وجود دارد که در آخر مبحث روش تحقیق توصیفی به طور مختصر به آنها اشاره ‏گردیده است.‏

‏ الف- ویژگی های تحقیق توصیفی به شرح ذیل در نظر می گیرند:‏

‏ (1) آنها تجربی نیستند، زیرا با روابط میان متغیرهای دست‌کاری نشده در موقعیت‌های طبیعی و نه ‏موقعیت‌های ساختگی سروکار دارند. از آنها که وقایع یا شرایط قبلاً‌ اتفاق افتاده‌اند یا هم اکنون موجودند، پژوهشگر ‏متغیرهای مناسب را برای تحلیل روابط آنها انتخاب می‌کند.‏

‏ (2) برای آنها فرضیه‌هائی ساخته و آزموده می‌شود.‏

‏ (3) برای رسیدن به تعمیم‌ها یا قوانین کلی، روش‌های منطقی استدلال استقرایی- قیاسی را به کار می‌برند.‏

‏ (4) در این تحقیقات غالباً روش‌های نمونه‌گیری را به کار می‌برند تا هنگام استنباط خصائص جامعه از روی ‏مشاهده نمونه به توانند خطای آن را برآورد کنند.‏

‏ (5) متغیرها و روش‌ها را هر اندازه که ممکن است دقیق و کامل توصیف می‌کنند به گونه‌ای که سایر محققان ‏به‌توانند تحقیق را تکرار نمایند.‏

‏ (6) محقق در تحقیق توصیفی به جمع‌آوری اطلاعات واقعی و مفصل از پدیده‌ای ویژه می‌پردازد.‏

‏ (7) محقق در این گونه تحقیقات، به شناسایی و بررسی مسائل، شرایط و وقایع جاری مبادرت می‌ورزد.‏

‏ (Cool محقق به مقایسه و ارزشیابی وقایع می‌پردازد.‏

‏ (9) محقق در تحقیق بررسی ، بر آورد ،ارزشیابی الزاماً در پی کشف و توضیح روابط همبستگی‌ها و احتمالاً آزمون ‏فرضیه‌ها و پیش‌بینی رویدادها نیست بلکه توجه او بیشتر در جهت توصیف کردن، گزارش‌نویسی از موقعیت‌ها و ‏وقایع،‌ بر اساس اطلاعاتی است که صرفاً جنبه وصفی دارند.‏

‏ (10)دامنه تحقیق توصیفی بسیار وسیع و نامحدود است، از این رو بعضی از صاحب‌نظران آن را شامل همه انواع ‏روش‌های تحقیق بجز روش تاریخی و آزمایشی می‌دانند. ‏

‏ (11) محقق سعی دارد تا آنچه هست را بدون هیچگونه دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش دهد. و نتایج عینی را از ‏موقعیت بگیرد.‏

‏ (12)نتیجه‌گیری در این روش باید به احتمال بیان شود نه با قطع و یقین،‌چون نتیجه بر اساس اطلاعات موجود ‏است.‏

‏ (13) در این روش،‌ باید به روشنی هدف کلی، اهداف اجرایی/ جزیی/ فرعی/ ویژه تحقیق بمنظور هدایت و تمرکز ‏کلیه تلاش‌ها، مشخص شود.‏

‏ (14) ابزار اندازه‌‌گیری و جمع‌آوری اطلاعات در نظرسنجی‌ها بیشتر ارسال پرسشنامه است و کمتر به مشاهده و ‏مصاحبه پرداخته می‌شود. ولی در تحقیقات توصیفی ابزار اندازه‌گیری و جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه، مصاحبه، ‏مشاهده، مطالعه اسناد و مدارک مرتبط با موضوع مورد تحقیق می‌باشد. ‏

روش‌های اجرایی تحقیق:‏

الف- روش کلی‌گرائی: در تحقیقات سیستمی استفاده می شود‏

ب- روش جزئی‌گرائی: در بررسی‌های اجتماعی و اقتصادی استفاده می شود ‏

ج- روش اجرای روش توأم: که به محقین جوان و دانشجویان توصیه نمی‌شود

ب-انواع روش تحقیق توصیفی از نگاه دیگر:‏

‏ الف- تک‌نگاری:(‏monograph‏)مطالعه هر واحد یک امر اجتماعی(نهاد،سازمان، گروه،‌ جمعیت و جامعه معینی) ‏که با شناسائی دقیق آن می‌توان یکسری قواعد کلی نائل آمد.‏

‏ ب- مطالعه موردی: ( ‏case study‏) مطالعه هر واحد اجتماعی (افراد، خانواده، نهاد و حتی جامعه) که با ‏شناسائی دقیق آن می‌توان به یکسری قواعد کلی نائل آمد.‏

‏ ج- روش‌شناسی مردمی (‏Ethno me theology‏): مطالعه روش‌هائی که مردم در برخورد با واقعیت روزمره ‏بکار می‌برند مشاهده محقق مبتنی بر شناخت ژرفای واقعیات حیاتی انسان با تاکید بر فعالیت‌های مردم.‏

‏{{روش تحقیق توصیفی از نوع مطالعات کیفی است}}‏

‏4- مراحل تنظیم تحقیق توصیفی:‏

‏ الف- موضوع و هدف پژوهش را تعیین و به روشنی تعریف کنید. به عبارت دیگر، حقیقت یا خصوصیتی را که ‏قصد آشکار ساختن آن را دارید، مشخص نمائید.‏

‏ ب- فرضیه‌هایی به منظور تحقق اهداف تدوین نمایید.‏

‏ ج-سئوالهایی به شرح ذیل مطرح کنید و درصدد یافتن پاسخ مناسب برای آنها باشید.‏

‏ (1) چگونگی و نوع جمع‌آوری اطلاعات.‏

‏ (2)چگونگی انتخاب نمونه(نمونه بایدمعرف گروهی باشدکه قصد توصیف آن را دارید.)‏

‏ (3) چگونگی ونوع وسایل ومشاهدات تکنیکی که برای انجام این پژوهش مورد نیاز است.‏

(4) آیا برای جمع‌آوری اطلاعات به آزمایش نمونه‌ای ‏ نیاز است؟‏

‏ (5) آیا به آموزش افرادی که مامور جمع‌آوری اطلاعات می‌شوند نیاز است؟

‏ د- اطلاعات لازم را جمع‌آوری کنید و با استفاده از آمار توصیفی به تفسیر آنها بپردازید. و سپس با استفاده از آمار ‏استنباطی فرضیه‌ها را آزمون و نتیجه‌گیری نمایید.‏

هـ-پس از تجزیه و تحلیل یافته‌ ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی و کمک گرفتن از ادبیات تحقیق ‏نتیجه‌گیری و پیشنهادات لازم را تدوین نمایید.‏

‏ ز- گزارشی از نتایج یافته‌ها تنظیم نمایید