تعیین جامعه آماری و حجم نمونه

تعیین جامعه آماری و حجم نمونه

مطالعه ای که بر روی تعداد مشخصی از جمعیت صورت می گیرد که در این صورت دقت داده های بدست آمده به مراتب بیشتر از زمانی است که کل جامعه مطالعه شود .

تعاریف جامعه و نمونه آماری :  جامعه آماری به مجموعه افراد، اشیاء و یا به طور کلی پدیده ها ی اطلاق می شود که محقق می تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آنها تعمیم دهد. جامعه آماری تحقیق با یک یا چند صفت مشترک شناسایی می شود. در بیشتر موارد به سبب حجم گسترده جامعه آماری، مراجعه به کلیه آحاد جامعه و مطالعه تک تک آنها امکان پذیر نیست. در این صورت محقق ناگزیر است که بخشی از جامعه آماری را مورد مطالعه قرار داده و نتیجه بررسی را به تمامی جامعه آماری تعمیم دهد. مراجعه به بخشی از جامعه آماری جهت شناسایی همه آن را روش نمونه گیری می نامند.

انجام این کار زمانی امکان پذیر است که بخشی نمونه کلیه صفات و ویژگی های جامعه آماری را دارا باشند و بتوان آن را نمایشگر جامعه محسوب داشت. پس نمونه آماری به بخشی از جامعه آماری اطلاق می شود که ویژگی ها و صفات جامعه آماری را در خود داشته باشد و محقق بتواند با مطالعه آن بخش، درباره جامعه آماری قضاوت کند. درعین حال نمونه آماری باید قابل دسترسی بوده و امکان مطالعه آن توسط محقق فراهم باشد. به طوری که ازتوضیح درباره نمونه آماری روشن می شود و می توان برای نمونه آماری از دو ویژگی عمده روایی و تناسب حجمی سخن گفت:

1-روایی نمونه آماری:

روایی نمونه آماری از آن است که بتوانیم نمونه مورد مطالعه را از نظر همگونی با جامعه مورد مطالعه و دارا بودن ویژگی ها و صفات آن، بخشی از جامعه آماری تلقی کنیم.

2- تناسب حجمی نمونه آماری:  

تناسب حجمی نمونه مورد مطالعه در آن است که بخش مورد مطالعه حجم کافی و مناسب داشته باشد، به طوری که  از نظر کمی نیز بتوان آن را نمایشگری از جامعه آماری تلقی کرد و نتایج مطالعه را به جامعه تعمیم داد.

کاری که نمونه‌گیری به عنوان یک ابزار تحقیق می‌کند، تسهیل کار تحقیق است هر چه تعداد افراد بیشتر باشد وقت و هزینه بسیار زیادی صرف می‌شود و احتمال اشتباه زیاد می‌شود بنابراین بررسی از طریق نمونه‌گیری نسبت به بررسی از طریق سرشماری دارای مزایای زیر می‌باشد: الف) هزینه آن کمتر است. ب) چون به تعداد کمتری مصاحبه کننده (آمارگیر) احتیاج است می‌توان آنها را در سطح بالاتری انتخاب نمود. پ) این تعداد محدود را می‌توان بهتر آموزش داد. ت) در هر مصاحبه می‌توان وقت و دقت بیشتری صرف نمود. ث) در هر مصاحبه می‌توان تعداد بیشتری سؤال مطرح کرد. ج) کل زمان لازم برای انجام مصاحبه و محاسبه و تجزیه و تحلیل ارقام کمتر است (مورگان، 1354: 2).

خطای نمونه‌گیری:  پارامتر ثابت است و آماره یک چیز متغییر است اساساً خطای نمونه‌گیری یعنی میزان تفاوت با شکاف بین آماره و پارامتر است وقتی به وجود می‌آید که آماره و پارامتر متفاوت است و تا حدودی اجتناب ناپذیر است.

در هرتحقیقی دو نوع خطا وجود دارد. اولین خطا، خطای نمونه‌گیری است. یعنی خطایی که در ذات  فرایند نمونه‌گیری تصادفی است (خطای سیستماتیک) نوع دوم خطا، خطاهای غیرنمونه‌گیری است که منشأ آنها هر عاملی دیگری غیر از نمونه‌گیری می‌تواند باشد.

سطح / فاصله اطمینان (برآورد فاصله‌ای):

دو جز اصلی برآورد خطای نمونه‌گیری عبارتند از سطح اطمینان و فاصله اطمینان. از آنجا که نمونه ویژگیهای جمعیت را به طور کامل منعکس نمی‌کند (خطای نمونه‌گیری)، نمی‌توان برای پی بردن به پارامتر جمعیت صرفاً به آمارة نمونه (که برآورد نمونه‌ای نامیده می‌شود) اکتفا کرد. بنابراین، برای تعیین صحت برآورد نمونه‌ای باید معیاری در دست داشته باشیم. برای این منظور، دامنه‌ای را برآورد می‌کنیم که احتمال دارد پارامتر جمعیت در آن قرار گیرد به این دامنه «فاصلة اطمینان» می‌‌گوییم و میزان اطمینانی راکه میانگین جمعیت آماری در دامنة فوق قرار می‌گیرد «سطوح اطمینان» می‌نامیم.

به طور کلی نمونه‌ها را می‌توان در دو مقولة وسیع احتمالی و غیراحتمالی جای داد.نمونه گیری  احتمالی هر یک از واحدهای تشکیل دهندة جمعیت برای وارد شدن در نمونه ازیک احتمال معین، برابر یا نابرابر ولی نامساوی با صفر برخوردار است. انتخاب نمونة احتمالی به مدد عامل شانس انجام می‌شود. این عامل شانس است که به جای قضاوت و دانش محقق، معین می‌کند کدام واحد باید در نمونه وارد شود. بنابراین، اشتباهات در نمونه‌های احتمالی عمدتاً از مقولة اشتباهات تصادفی است.

در نمونه‌گیری غیراحتمالی: به جای تکیه بر عامل شانس، نمونه به مدد قضاوت انسانی انتخاب می‌شود. قضاوتی که خود تحت تأثیر معجونی از اصلاحات و علایق شکل می‌گیرد بنابراین شانس وارد شدن، هر یک از واحدهای جمعیت در نمونه، نامعین و نامعلوم است ،اشتباهات برآورد در نمونه‌های غیر احتمالی اغلب غیرتصادفی و غیر قابل اندازه‌گیری است. (سرایی 1374 : 11)

انواع نمونه‌گیری غیراحتمالی:

1. نمونه‌های دسترسی پذیر

2.نمونه‌گیری گلوله برفی

3. نمونه‌گیری شکار، شکار مجدد

4. نمونه‌گیری هدفمند با قضاوتهای (تعمدی

5. نمونه‌گیری سهمیه‌ای

نمونه‌گیری احتمالی:

هدف از نمونه‌گیری احتمالی تعمیم، افزایش تعمیم‌پذیری با انتخاب نمونه‌های معرف است انتخاب تصادفی مهم‌ترین حالت نمونه‌گیری احتمالی است.

نمونه‌گیری احتمالی می‌تواند یک مرحله‌ای و یا چند مرحله‌ای باشد. نمونه‌گیری‌های تصادفی ساده و سیستماتیک (منظم) یک مرحله‌ای هستند و نمونه‌گیری‌های طبقه‌بندی شده و خوشه‌ای چندمرحله‌ای هستند. در چند مرحله‌ای ممکن چند واحد هدف داشته باشیم که واحد تحلیل متفاوت دارند.

نمونه‌گیری تصادفی ساده (SRS)  شیوة اصلی انتخاب در نمونه‌گیریهای احتمالی است. در یک نمونة تصادفی ساده که عمدتاً با کمک جدول اعداد تصادفی برگزیده می‌شود، شانس همة واحدهای جمعیت برای ورود به نمونه مساوی است در واقع نمونه‌گیری تصادفی ساده یکی از مصادیق بارز و با اهمیت نمونه‌گیری با احتمال برابر است. یک نمونه‌گیری تصادفی ساده می‌تواند با جای گذاری یا بدون جای گذاری باشد. نمونه‌ای را جای گذاری می‌گویند که افراد باز شانس در انتخاب شدن دارند. نمونه‌گیری بدون جای گذاری که یک فرد انتخاب شود دیگر شانس برای انتخاب شدن ندارد مثلاً جامعه‌ای را در نظر بگیرید که 6 عضو دارد و ما از آن 15 نمونه دوتایی می‌توان استخراج کنیم. اگر عضو معینی از جامعه یکبار بعنوان عضو اول انتخاب شده خود به خود برای انتخاب عضو دوم کنار گذارده می‌شود این روش را نمونه برداری بدون جای گذاری یا بدون جانشین می‌‌گویند. ( استورات، 1353:  33) اگر هر عضو در جامعه بتواند بیش از یکبار دو نمونه ظاهر شود را نمونه‌برداری با جایگذاری می‌گویند. (مورگان 1354 ص 62).

اگر حجم جامعه بزرگ باشد نمونه‌گیری جای گذاری با نمونه‌گیری بدون جای گذاری معنای ندارد.

شرایط استفاده: 1- دسترسی به یک فهرست کامل از واحدهای تشکیل دهندة جمعیت است. 2- حجم نمونه مشخص شده است 3- انتخاب نمونه از جامعه بر اساس قرعه‌کشی یا جدول اعداد تصادفی.

نمونه‌گیری شامل پنج مرحله است :

1-     تهیه چهارچوب کامل نمونه‌گیری

2-    شماره‌گذاری همه موردها با شروع از شمارة یک

3-    تعیین حجم نمونه مقتضی

4-    انتخاب شماره‌ها از جدول اعداد تصادفی به اندازه حجم نمونه

5-    تعیین موردهای (اعضای) نمونه بر حسب شماره‌های انتخاب شده.

1-7. مزایای نمونه گیری

مزایای نمونه گیری و مطالعه برروی نمونه انتخاب به جای جامعه آماری  را می توان به شرح زیرعنوان کرد :

دقت بیشتر: با انتخاب نمونه محدودتر نسبت به جامعه آماری، محقق امکان اعمال دقت بیشتر در مطالعه را می کند.

صرفه جویی در وقت : دامنه محدود نمونه، زمان کمتری را نسبت به وقت مورد نیاز برای مطالعه تماس جامعه آماری خواهد داشت .

کاهش هزینه :  بدون تردید ایجاد محدودیت را دامنه مطالعه ازهزینه پژوهش می کاهد.

2-7. روشهای نمونه گیری

انتخاب نمونه واجد شرایط و دارای ویژگیها و مشخصه های جامعه آماری نیاز به اتخاذ روش مناسب    دارد.عدم شناسایی این روشها و یا بی دقتی در اعمال آنها، موجب می شود که از گزینش مناسب باز بمانیم. در بحث ازروشهای نمونه گیری به طور معمول از روشهای زیریاد می شود:

1. نمونه گیری احتمالی ( تصادفی ساده ، سیستماتیک ، حلقه ای و خوشه ای )

2. نمونه گیری غیر احتمالی   ( آسان و سهمیه ای )